Những điểm chính

• Mặc dù cây câu đằng mang lại nhiều lợi ích như chữa đau đầu, trấn kinh, hoa mắt, kinh giật ở trẻ em, nổi ban, sởi, huyết áp cao, người dùng cần nhận biết các tác dụng phụ của câu đằng (side effects) tiềm ẩn như chóng mặt, buồn nôn, và đặc biệt là nguy cơ hạ huyết áp. Luôn bắt đầu với liều lượng thấp để theo dõi phản ứng của cơ thể.
• Những người có huyết áp thấp, phụ nữ mang thai hoặc đang cho con bú, và người sắp phẫu thuật nên tránh sử dụng câu đằng để phòng ngừa các rủi ro sức khỏe không mong muốn.
• Câu đằng có thể tương tác với một số loại thuốc, đặc biệt là thuốc điều trị huyết áp, thuốc chống đông máu và thuốc ức chế miễn dịch. Hãy tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc dược sĩ trước khi kết hợp sử dụng.
• Để đảm bảo an toàn, hãy luôn tuân thủ liều lượng được khuyến nghị và không tự ý sử dụng kéo dài mà không có sự tư vấn từ chuyên gia y tế hoặc thầy thuốc y học cổ truyền.
• Việc lựa chọn dược liệu câu đằng có nguồn gốc rõ ràng và chất lượng tốt là rất quan trọng để phát huy tối đa hiệu quả và giảm thiểu nguy cơ gặp tác dụng phụ (side effects).
• Nếu bạn gặp bất kỳ triệu chứng bất thường nào như phát ban, khó thở, hoặc chóng mặt nghiêm trọng sau khi dùng câu đằng, hãy ngưng sử dụng ngay lập tức và tìm kiếm sự hỗ trợ y tế.

Việc sử dụng thuốc của các loài UNCARIA (câu đằng) đã dẫn đến việc xác định hơn 200 hợp chất hóa học chemical compounds, bao gồm flavonoid, indole alkaloid, phenylpropanoids và triterpenes.

Câu đằng, còn gọi là Gou-teng hoặc móng mèo (cat’s claw), là thành phần thiết yếu trong các bài thuốc gốc của Trung Quốc như Gou-teng, Kampo và Choto-san. Cây leo có mấu, dài 6-10 m; cành non có tiết diện vuông, có rãnh dọc, khi già cứng có màu xám đen hay nâu đen; lá mọc đối, cuống lá 5-15 mm, không có lông, phiến lá 5-12 cm × 3-7 cm, hình xoan thon nhọn hai đầu. Ở Việt Nam chi Câu đằng đã được công bố có khoảng 12 loài, có nhiều ở Bắc Việt Nam như Lào Cai, Lạng sơn…

Câu đằng có thể gây ra một số tác dụng phụ như chóng mặt, buồn nôn, và khó chịu ở dạ dày, đặc biệt khi dùng liều cao hoặc dùng trong thời gian dài. Mặc dù được xem là an toàn với hầu hết mọi người khi dùng đúng liều lượng, những người có huyết áp thấp hoặc đang dùng thuốc điều trị huyết áp nên thận trọng. Các triệu chứng này thường nhẹ và sẽ hết khi ngưng sử dụng. Bài viết này sẽ đi sâu vào từng tác dụng phụ cụ thể.

Tác dụng phụ tiềm ẩn của câu đằng

Mặc dù câu đằng được biết đến với nhiều lợi ích, việc nhận thức về các tác dụng phụ tiềm ẩn là rất quan trọng để sử dụng an toàn. Hầu hết các dữ liệu hiện có đều dựa trên nghiên cứu ở động vật, do đó cần thận trọng khi áp dụng cho người. Các tác dụng phụ có thể gặp bao gồm chóng mặt, buồn ngủ, buồn nôn và phản ứng dị ứng. Đặc biệt, tác dụng hạ huyết áp của câu đằng là một cảnh báo quan trọng đối với những người có huyết áp thấp. Mức độ nghiêm trọng của các tác dụng này có thể từ nhẹ, thoáng qua đến các trường hợp cần can thiệp y tế.

Rối loạn tiêu hóa

Một số người có thể gặp các triệu chứng về tiêu hóa như buồn nôn, khó tiêu hoặc tiêu chảy khi sử dụng câu đằng. Nguyên nhân có thể do các hợp chất hóa học tự nhiên trong thảo dược này tác động lên niêm mạc đường ruột, gây kích ứng nhẹ. Để giảm thiểu tình trạng này, bạn có thể thử uống câu đằng sau bữa ăn thay vì lúc đói, hoặc bắt đầu với liều lượng thấp hơn để cơ thể có thời gian làm quen. Việc theo dõi phản ứng của cơ thể là rất cần thiết; nếu các triệu chứng trở nên nghiêm trọng hoặc kéo dài, nên ngưng sử dụng và tham khảo ý kiến chuyên gia.

Hạ huyết áp quá mức

Câu đằng có khả năng làm hạ huyết áp, đây là một rủi ro đáng kể đối với những người có tiền sử huyết áp thấp.

Cơ chế này liên quan đến các alkaloid như Rhynchophylline và Isorhynchophylline, có tác dụng làm giãn mạch máu và giảm nhịp tim, từ đó dẫn đến giảm huyết áp. Nếu huyết áp giảm quá mức, người dùng có thể bị chóng mặt, choáng váng, xây xẩm mặt mày, thậm chí ngất xỉu. Do đó, việc theo dõi huyết áp thường xuyên trong thời gian đầu sử dụng là rất quan trọng.

Nếu bạn đang dùng các loại thuốc điều trị cao huyết áp khác, việc kết hợp với câu đằng có thể làm tăng tác dụng, dẫn đến hạ huyết áp đột ngột và nguy hiểm. Hãy luôn tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng đồng thời để điều chỉnh liều lượng cho phù hợp.

Chóng mặt, buồn ngủ

Cảm giác chóng mặt và buồn ngủ là những tác dụng phụ có thể xảy ra khi dùng câu đằng.

Tác dụng này xuất phát từ khả năng ảnh hưởng đến hệ thần kinh trung ương của một số alkaloid trong câu đằng, mang lại tác dụng an thần nhẹ. Đây cũng là lý do câu đằng đôi khi được dùng trong các bài thuốc hỗ trợ giảm căng thẳng thần kinh.

Vì lý do an toàn, bạn không nên lái xe, vận hành máy móc hạng nặng hay thực hiện các công việc đòi hỏi sự tỉnh táo cao độ cho đến khi biết chắc câu đằng ảnh hưởng đến mình như thế nào.

Nếu các triệu chứng này ảnh hưởng tiêu cực đến sinh hoạt hàng ngày, hãy cân nhắc giảm liều hoặc ngưng sử dụng.

Phản ứng dị ứng

Các triệu chứng dị ứng có thể bao gồm phát ban da, mẩn ngứa, sưng mặt, môi hoặc lưỡi, và trong trường hợp nặng là khó thở.

Ngưng sử dụng ngay lập tức nếu bạn nhận thấy bất kỳ dấu hiệu nào của phản ứng dị ứng.

Nếu các triệu chứng trở nên nghiêm trọng, đặc biệt là khó thở hoặc sưng họng, cần tìm kiếm sự chăm sóc y tế khẩn cấp.

Để phòng ngừa, bạn có thể thử một lượng rất nhỏ trước khi bắt đầu sử dụng thường xuyên.

Ảnh hưởng chức năng gan

Sử dụng câu đằng liều cao hoặc kéo dài có thể ảnh hưởng đến chức năng gan, đặc biệt ở những người đã có bệnh gan từ trước. Một số nghiên cứu trên động vật cho thấy liều cao có thể gây viêm gan nhẹ, tuy nhiên tình trạng này có thể hồi phục sau khi ngưng thuốc. Các hợp chất trong câu đằng được chuyển hóa tại gan, và việc sử dụng liên tục có thể tạo gánh nặng cho cơ quan này. Do đó, nếu bạn có tiền sử bệnh gan hoặc đang dùng các loại thuốc khác có ảnh hưởng đến gan, việc tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng câu đằng là rất quan trọng để tránh các tương tác bất lợi.

Tương tác thuốc cần đặc biệt lưu ý

Câu đằng có thể thay đổi cách cơ thể xử lý một số loại thuốc, dẫn đến những tác dụng không mong muốn. Vì vậy, việc thông báo cho bác sĩ về tất cả các loại thuốc và thảo dược bạn đang sử dụng là rất quan trọng để đảm bảo an toàn. Tương tác có thể xảy ra khi câu đằng làm tăng hoặc giảm tác dụng của thuốc, hoặc ảnh hưởng đến cách thuốc được chuyển hóa và đào thải khỏi cơ thể.

Loại thuốc	Nguy cơ tiềm ẩn khi dùng chung với Câu đằng
Thuốc huyết áp	Hạ huyết áp quá mức, chóng mặt, ngất xỉu.
Thuốc chống đông máu	Tăng nguy cơ chảy máu, khó cầm máu.
Thuốc ức chế miễn dịch	Giảm hiệu quả của thuốc, tăng nguy cơ nhiễm trùng.
Thuốc chuyển hóa qua gan	Thay đổi nồng độ thuốc trong máu, tăng tác dụng phụ.

Thuốc huyết áp

Việc kết hợp câu đằng với các loại thuốc điều trị cao huyết áp cần được giám sát chặt chẽ. Câu đằng có tác dụng hạ huyết áp tự nhiên, và khi dùng chung với thuốc, tác dụng này có thể được cộng hưởng, dẫn đến tình trạng huyết áp xuống quá thấp. Tương tự, móng mèo (cat’s claw) cũng có thể làm giảm huyết áp. Điều này đặc biệt nguy hiểm, có thể gây ra các triệu chứng như chóng mặt, choáng váng, mệt mỏi, thậm chí ngất xỉu.

Bạn cần theo dõi huyết áp của mình một cách thường xuyên tại nhà và ghi lại các chỉ số. Nếu nhận thấy huyết áp liên tục ở mức thấp hoặc xuất hiện các triệu chứng kể trên, hãy trao đổi ngay với bác sĩ. Bác sĩ có thể cần điều chỉnh liều lượng thuốc huyết áp của bạn để phù hợp. Phụ nữ trong thời kỳ mãn kinh bị huyết áp cao càng cần cẩn trọng hơn khi dùng các bài thuốc có câu đằng, đôi khi cần gia thêm các vị thuốc như Tri mẫu, Hoàng bá để cân bằng.

Thuốc chống đông máu

Câu đằng có thể ảnh hưởng đến khả năng đông máu của cơ thể, làm tăng nguy cơ chảy máu khi dùng chung với các loại thuốc chống đông như warfarin hoặc aspirin. Cây móng mèo (cat’s claw) cũng có thể làm chậm quá trình đông máu.

Dùng cây móng mèo (cat’s claw) cùng với các loại thuốc cũng làm chậm quá trình đông máu có thể làm tăng nguy cơ bầm tím và chảy máu.

Cơ chế này có thể liên quan đến việc câu đằng làm giảm sự kết tập tiểu cầu, một bước quan trọng trong quá trình hình thành cục máu đông.

Do đó, nếu bạn đang dùng thuốc chống đông máu, hãy chú ý đến các dấu hiệu chảy máu bất thường như dễ bầm tím, chảy máu chân răng, hoặc có máu trong nước tiểu. Luôn tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi bắt đầu sử dụng câu đằng.

Thuốc ức chế miễn dịch

Câu đằng có chứa các hợp chất được cho là có khả năng kích thích hệ miễn dịch, điều này có thể đi ngược lại với tác dụng của các loại thuốc ức chế miễn dịch. Tương tự, cây móng mèo (cat’s claw) cũng có thể làm tăng hoạt động của hệ thống miễn dịch. Các loại thuốc này thường được kê đơn cho những người sau cấy ghép nội tạng hoặc để điều trị các bệnh tự miễn. Việc sử dụng đồng thời có thể làm giảm hiệu quả của thuốc, khiến cơ thể có nguy cơ thải ghép hoặc làm bùng phát các triệu chứng bệnh tự miễn. Dùng cây móng mèo (cat’s claw) cùng với các loại thuốc này có thể làm giảm tác dụng của các thuốc đó. Cần đặc biệt lưu ý đến các dấu hiệu nhiễm trùng như sốt, mệt mỏi, hoặc đau họng và báo cho bác sĩ ngay lập tức.

Thuốc chuyển hóa qua gan

Nhiều loại thuốc được chuyển hóa tại gan bởi hệ thống enzyme cytochrom P450.

Hãy thận trọng với sự kết hợp này, một số loại thuốc được thay đổi và bị phá vỡ bởi gan.

Cây Móng mèo (cat’s claw) có thể thay đổi cách gan phá vỡ những loại thuốc này nhanh chóng.

Đặc biệt, cây móng mèo (cat’s claw) có thể làm tăng tốc độ gan phân hủy nirmatrelvir, thành phần hoạt chất trong phối hợp nirmatrelvir/ritonavir.

Câu đằng có thể ức chế một số enzyme trong hệ thống này.

Điều này làm chậm quá trình chuyển hóa thuốc, dẫn đến nồng độ thuốc trong máu tăng cao và làm tăng nguy cơ gặp tác dụng phụ.

Hãy trao đổi với bác sĩ để được tư vấn cụ thể.

Những ai tuyệt đối không nên dùng?

Mặc dù câu đằng mang lại một số lợi ích sức khỏe, không phải ai cũng phù hợp để sử dụng loại thảo dược này. Một số nhóm người cần đặc biệt thận trọng hoặc tránh dùng hoàn toàn để phòng ngừa các tác dụng không mong muốn. Việc hiểu rõ các chống chỉ định là rất quan trọng để đảm bảo an toàn.

Phụ nữ mang thai

Phụ nữ trong thai kỳ được khuyến cáo không nên sử dụng câu đằng. Hiện tại, các nghiên cứu về độ an toàn của câu đằng đối với thai nhi và phụ nữ mang thai còn rất hạn chế. Các hợp chất trong thảo dược này có thể đi qua nhau thai và tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng đến sự phát triển của thai nhi, đặc biệt là hệ thần kinh và tim mạch. Do thiếu dữ liệu xác thực, việc sử dụng câu đằng trong giai đoạn này là một rủi ro không cần thiết.

Thay vì dùng câu đằng, thai phụ nên tham khảo ý kiến bác sĩ để tìm các giải pháp an toàn hơn cho các vấn đề sức khỏe của mình. Việc ưu tiên các phương pháp đã được kiểm chứng là cách tốt nhất để bảo vệ sức khỏe cho cả mẹ và bé.

Người huyết áp thấp

Câu đằng có khả năng làm hạ huyết áp. Vì vậy, những người có tiền sử huyết áp thấp nên tránh sử dụng.

Cơ chế này đến từ các alkaloid trong câu đằng, có tác dụng làm giãn mạch máu và làm chậm nhịp tim, dẫn đến giảm huyết áp.

Đối với người có huyết áp vốn đã thấp, việc dùng thêm câu đằng có thể gây hạ huyết áp quá mức, dẫn đến các triệu chứng như chóng mặt, choáng váng, ngất xỉu, và trong trường hợp nghiêm trọng có thể nguy hiểm đến tính mạng.

Trước và sau phẫu thuật

Bệnh nhân chuẩn bị phẫu thuật hoặc vừa trải qua phẫu thuật cần ngưng sử dụng câu đằng. Thảo dược này có thể ảnh hưởng đến khả năng đông máu của cơ thể, làm tăng nguy cơ chảy máu không kiểm soát trong và sau khi mổ. Các thành phần hoạt tính trong câu đằng có thể tương tác với thuốc gây mê và các loại thuốc khác được sử dụng trong quá trình phẫu thuật, gây ra những biến chứng khó lường. Để đảm bảo an toàn, bạn nên ngưng dùng câu đằng ít nhất hai tuần trước lịch phẫu thuật và cần thông báo rõ cho bác sĩ về tất cả các loại thảo dược, thực phẩm chức năng mình đang sử dụng.

Người có bệnh tự miễn

Những người mắc các bệnh tự miễn như lupus, viêm khớp dạng thấp, hay bệnh đa xơ cứng nên thận trọng.

Câu đằng có thể kích thích hệ miễn dịch hoạt động mạnh hơn.

Điều này có khả năng làm trầm trọng thêm các triệu chứng của bệnh tự miễn, khi hệ miễn dịch của cơ thể tấn công nhầm vào các tế bào khỏe mạnh.

Do đó, hãy luôn hỏi ý kiến bác sĩ chuyên khoa trước khi dùng.

Liều lượng an toàn và cách sử dụng

Việc xác định liều lượng phù hợp của câu đằng (Uncaria rhynchophylla) phụ thuộc vào nhiều yếu tố như tuổi tác, tình trạng sức khỏe và mục đích sử dụng. Để đảm bảo an toàn, bạn nên bắt đầu với liều thấp và tăng dần nếu cần thiết, đồng thời luôn tham khảo ý kiến của bác sĩ hoặc thầy thuốc y học cổ truyền. Liều dùng phổ biến thường dao động từ 6 đến 30 gram mỗi ngày, tùy thuộc vào dạng bào chế và bài thuốc cụ thể.

Dạng sắc thuốc

Sắc thuốc là phương pháp truyền thống và phổ biến nhất để sử dụng câu đằng. Để đạt hiệu quả tốt nhất, bạn nên chọn dược liệu khô, không bị ẩm mốc từ các nguồn cung cấp uy tín. Một lưu ý quan trọng là không nên sắc câu đằng quá lâu. Các hoạt chất trong dược liệu này, đặc biệt là alkaloid, dễ bị phân hủy bởi nhiệt độ cao. Thời gian sắc lý tưởng là khoảng 10 phút sau khi nước sôi; việc sắc thuốc quá 20 phút có thể làm giảm đáng kể tác dụng điều trị. Ví dụ, trong bài thuốc trị cao huyết áp, người ta thường dùng 10g câu đằng kết hợp với các vị thuốc khác như xuyên khung và quế chi, sắc với 600ml nước cho đến khi còn 200ml, chia làm 3 lần uống trong ngày. Nước thuốc sau khi sắc nên được dùng hết trong ngày và bảo quản ở nơi thoáng mát hoặc trong tủ lạnh nếu chưa dùng ngay.

Dạng chiết xuất

Sử dụng câu đằng dưới dạng chiết xuất, (hay còn gọi là chiết câu đằng) như bột hoặc dung dịch lỏng, mang lại sự tiện lợi và liều lượng được định sẵn, giúp người dùng dễ dàng kiểm soát hơn. Dạng này cũng khắc phục được nhược điểm của việc sắc thuốc là tốn thời gian và khó bảo quản. Tuy nhiên, chất lượng của sản phẩm chiết xuất phụ thuộc rất nhiều vào quy trình sản xuất và độ uy tín của thương hiệu.

Khi lựa chọn, bạn cần tìm hiểu kỹ về nguồn gốc sản phẩm, hàm lượng hoạt chất và các chứng nhận chất lượng đi kèm. Liều lượng sử dụng cần tuân thủ nghiêm ngặt theo hướng dẫn của nhà sản xuất hoặc chỉ định của chuyên gia y tế. Sản phẩm chiết xuất nên được bảo quản ở nơi khô ráo, tránh ánh nắng trực tiếp để không làm ảnh hưởng đến chất lượng.

Nguyên tắc sử dụng

Câu đằng chủ yếu được dùng để điều trị các chứng bệnh do “phong” và “hỏa” gây ra, như đau đầu, chóng mặt, co giật, hoặc hỗ trợ ổn định huyết áp. Việc sử dụng dược liệu cần đúng mục đích để phát huy tối đa công dụng.

Tuyệt đối không tự ý tăng liều lượng khuyến cáo. Việc lạm dụng có thể dẫn đến các tác dụng không mong muốn, trong đó có tình trạng hao tổn “khí”, gây mệt mỏi, đặc biệt ở những người có thể trạng suy nhược.

Trong quá trình sử dụng, hãy chú ý theo dõi phản ứng của cơ thể. Nếu xuất hiện bất kỳ triệu chứng bất thường nào, bạn nên ngưng sử dụng và tham khảo ý kiến bác sĩ ngay lập tức.

Những người có tỳ vị hư hàn, tức hệ tiêu hóa yếu và dễ bị lạnh bụng, cần thận trọng khi dùng câu đằng.

Góc nhìn từ y học cổ truyền việt nam

Trong y học cổ truyền Việt Nam, câu đằng là vị thuốc quan trọng, quy vào kinh Can và Tâm bào. Vị thuốc này có tác dụng chính là bình can, tức phong (làm dịu gan, dập tắt gió nội sinh), thanh nhiệt và định kinh giản (an thần, chống co giật). Câu đằng đặc biệt hiệu quả trong việc điều trị các chứng bệnh liên quan đến thần kinh như cao huyết áp, đau đầu, chóng mặt, co giật và động kinh, nhất là ở trẻ em.

Thể trạng phù hợp

Việc xác định đúng thể trạng là yếu tố quyết định hiệu quả và an toàn khi sử dụng câu đằng. Theo y học cổ truyền, vị thuốc này đặc biệt phù hợp với trẻ em có thể chất “dương khí chưa đủ, âm chưa trưởng thành”, thường gặp trong các trường-hợp kinh phong, co giật do nhiệt. Ngoài ra, người lớn có triệu chứng đau đầu, chóng mặt do “can dương vượng” (chức năng gan hoạt động quá mức gây bốc hỏa) cũng có thể sử dụng. Tuy nhiên, việc chẩn đoán chính xác thể trạng đòi hỏi kiến thức chuyên môn, vì vậy việc tham khảo ý kiến của thầy thuốc đông y là rất cần thiết. Cần lưu ý, những người có tỳ vị hư hàn (hệ tiêu hóa yếu, lạnh) hoặc người lớn có thể trạng hàn, không có hỏa nhiệt thì không nên dùng, vì câu đằng có tính hàn, có thể làm tình trạng bệnh nặng thêm và gây hao tổn chính khí.

Phối hợp dược liệu

Câu đằng hiếm khi được dùng một mình mà thường được phối hợp với các vị thuốc khác để tăng cường hiệu quả điều trị và cân bằng dược tính. Ví dụ, để trị chứng kinh giản, khóc đêm ở trẻ, câu đằng thường được kết hợp với cam thảo, nhân sâm và đương quy. Trong trường hợp trẻ sốt cao co giật, bài thuốc có thể gia thêm diêm tiêu để tăng tác dụng thanh nhiệt, hạ sốt. Một ví dụ điển hình là bài “Thiên ma câu đằng ẩm” – bài thuốc nổi tiếng trong điều trị tăng huyết áp, đau đầu, chóng mặt, run tay chân ở người lớn tuổi.Gồm Thiên ma, Câu đằng, Sinh thạch quyết minh, Tang ký sinh, Đỗ trọng, Ngưu tất, Sơn chi, Hoàng cầm, Ích mẫu thảo, Chu phục thần, Dạ giao đằng

Sự kết hợp này tạo ra tác dụng hiệp đồng, giúp vị thuốc chính phát huy tối đa công dụng. Chẳng hạn, khi điều trị liệt dây thần kinh mặt, việc phối hợp câu đằng với hà thủ ô tươi giúp tăng cường khả năng phục hồi thần kinh.

Việc phối hợp dược liệu cần tuân thủ nghiêm ngặt theo nguyên tắc của y học cổ truyền và phải dựa trên chẩn đoán chính xác từ thầy thuốc. Tự ý kết hợp các vị thuốc có thể làm giảm hiệu quả hoặc gây ra những tương tác không mong muốn.

Sai lầm thường gặp

• Dùng sai thể trạng: Sai lầm phổ biến nhất là tự ý sử dụng câu đằng cho người có thể trạng hàn hoặc không có hỏa nhiệt. Điều này không những không có tác dụng mà còn gây hao tổn khí huyết, làm cơ thể suy nhược hơn.
• Sắc thuốc quá lâu: Nhiều người không biết rằng các hoạt chất chính trong câu đằng, như rhynchophylline, dễ bị phân hủy ở nhiệt độ cao. Việc đun sắc quá 20 phút sẽ làm giảm đáng kể tác dụng bình can, tức phong của vị thuốc.
• Tự ý kết hợp thuốc: Việc tự ý phối hợp câu đằng với các dược liệu khác hoặc thuốc tân dược mà không có chỉ định của chuyên gia có thể dẫn đến tương tác thuốc nguy hiểm, ảnh hưởng đến huyết áp và hệ thần kinh.

Những sai lầm này có thể làm giảm hiệu quả điều trị và gây ra các tác dụng không mong muốn.

Do đó, việc tham vấn ý kiến thầy thuốc là rất quan trọng.

Nhận diện câu đằng chất lượng

Việc sử dụng dược liệu chất lượng cao là yếu tố then chốt để đảm bảo hiệu quả và an toàn. Câu đằng kém chất lượng không chỉ làm giảm tác dụng mong muốn mà còn có thể chứa tạp chất hoặc bị biến đổi hoạt chất, tiềm ẩn nguy cơ cho sức khỏe. Để phân biệt, người dùng cần chú ý đến các đặc điểm cảm quan và nguồn gốc của dược liệu.

Đặc điểm	Mô tả Câu đằng chất lượng
Hình dáng	Đoạn cành khô, hình trụ hoặc hơi vuông, có 1 hoặc 2 móc câu cong xuống, đầu nhọn.
Kích thước	Cành dài khoảng 2–3 cm, đường kính 0.2–0.5 cm. Móc câu dài 1.7–2 cm.
Màu sắc	Vỏ ngoài màu nâu đỏ hoặc nâu tím, có vân dọc và lỗ bì nhỏ. Bề mặt cắt có màu vàng nhạt.
Bề mặt	Có thể có lông tơ thưa, không ẩm mốc. Cành có độ dẻo dai nhất định.
Mùi, vị	Không có mùi, vị nhạt.

Việc phân biệt câu đằng thật và giả đòi hỏi sự quan sát kỹ lưỡng. Dược liệu thật có các móc câu đặc trưng, trong khi hàng giả có thể không có hoặc móc được gắn vào một cách giả tạo. Ngoài ra, cần kiểm tra xem dược liệu có bị ẩm mốc hay có mùi lạ không, đây là những dấu hiệu của sản phẩm kém chất lượng. Luôn ưu tiên mua hàng tại các nhà thuốc Đông y hoặc các nhà cung cấp dược liệu có uy tín, có giấy phép kinh doanh rõ ràng để đảm bảo nguồn gốc và chất lượng.

Đặc điểm dược liệu

Việc sử dụng thuốc của các loài UNCARIA đã dẫn đến việc xác định hơn 200 hợp chất hóa học, bao gồm flavonoid, indole alkaloid, phenylpropanoids và triterpenes.

Câu đằng, có tên khoa học là Uncaria rhynchophylla, thuộc họ Cà phê (Rubiaceae). Việc nhận biết đúng dược liệu này là bước đầu tiên và quan trọng nhất để sử dụng an toàn.

Chất lượng của câu đằng được quyết định bởi hàm lượng các hợp chất hóa học bên trong, đặc biệt là nhóm alkaloid.

Các alcaloid oxindole tetracyclic được coi là thành phần hoạt tính sinh học (bioactive compounds )chính tác dụng trên hệ thần kinh trung ương (CNS) (Zhang et al., …).

• Rhynchophylline
• Isorhynchophylline
• Corynoxine
• Corynoxine B

Các thành phần này đóng vai trò chính trong các tác dụng dược lý của câu đằng (pharmacological effects) , bao gồm bảo vệ thần kinh và hỗ trợ điều hòa huyết áp. Do đó, một sản phẩm chất lượng phải đảm bảo chứa đủ hàm lượng các hoạt chất này. Trong những năm gần đây, các công thức từ Uncaria rhynchophylla và các hợp chất hóa học chính của nó đã cho thấy tác dụng bảo vệ trên nhiều mô hình hệ thần kinh trung ương (CNS) khác nhau (Ndagijimana et al., …).

Trong cả mô hình chuột cống gây độc cấp tính bằng rotenone và mô hình chuột nhắt (mice model) gây độc mạn tính bằng rotenone để nghiên cứu bệnh Parkinson, corynoxine đã được chứng minh không chỉ làm giảm các kết tụ α-synuclein thông qua cơ chế tự thực bào qua trung gian mTOR mà còn làm giảm viêm thần kinh (Chen et al., …).

Trong đó, rhynchophylline có khả năng làm giảm các triệu chứng của bệnh động kinh, giảm cơn co giật, giảm các tín hiệu kích thích tế bào thần kinh thông qua việc ức chế dòng vận chuyển Natri và thụ thể N-methyl-D-Aspartate[6].

Để tối ưu hóa hiệu quả dược lý, các biến đổi (modifications) trên phân tử corynoxine B đã được tiến hành trong một số nghiên cứu gần đây.

Cần tiến hành thêm nhiều nghiên cứu về Uncaria rhynchophylla và các thành phần chính của nó để làm sáng tỏ đầy đủ các cơ chế phân tử nền tảng, dược động học và hồ sơ độc tính của các hợp chất tự nhiên này, cũng như tiềm năng clinical application ứng dụng lâm sàng của chúng.

Nguồn gốc xuất xứ

Câu đằng ưa khí hậu ấm và ẩm của vùng nhiệt đới, được trồng ở một số nơi tại Việt Nam và nhập khẩu nhiều từ các tỉnh phía nam Trung Quốc như Quảng Tây, Vân Nam, những nơi có điều kiện thổ nhưỡng phù hợp. Việc biết rõ nguồn gốc giúp đánh giá được chất lượng dược liệu, vì điều kiện trồng trọt, thời điểm thu hoạch và phương pháp sơ chế đều ảnh hưởng trực tiếp đến thành phần hóa học của cây. Ví dụ, câu đằng được thu hái vào cuối thu, khi cành non đã hóa gỗ, thường có chất lượng tốt hơn. Người dùng nên chọn mua sản phẩm từ các đơn vị cung cấp có thể chứng minh được nguồn gốc xuất xứ rõ ràng và tuân thủ các tiêu chuẩn chất lượng trong quá trình canh tác và chế biến.

Cách bảo quản

Để duy trì chất lượng của câu đằng, việc bảo quản đúng cách là rất cần thiết. Dược liệu cần được giữ ở nơi khô ráo, thoáng mát, và tránh ánh nắng trực tiếp. Độ ẩm cao có thể gây ra nấm mốc, làm hỏng dược liệu và sản sinh độc tố, trong khi nhiệt độ cao hoặc ánh sáng mặt trời có thể làm phân hủy các hoạt chất quan trọng như alkaloid.

Điều kiện bảo quản lý tưởng là trong các hộp hoặc túi kín, đặt ở nơi có nhiệt độ phòng ổn định. Nếu được bảo quản đúng cách, câu đằng khô có thể giữ được chất lượng trong một khoảng thời gian dài. Tuy nhiên, nên kiểm tra định kỳ để phát hiện sớm các dấu hiệu hư hỏng như thay đổi màu sắc hoặc mùi vị.

Kết luận

Câu đằng có nhiều lợi ích cho sức khỏe. Nhưng bạn cần hiểu rõ các rủi ro đi kèm. Thảo dược này không dành cho tất cả mọi người. Nó có thể gây ra các tác dụng phụ không mong muốn. Nó cũng tương tác với một số loại thuốc. Hãy nhớ rằng thảo dược tự nhiên vẫn có thể gây hại nếu dùng sai cách. An toàn của bạn là trên hết.

Luôn hỏi ý kiến bác sĩ hoặc thầy thuốc y học cổ truyền trước khi bạn muốn dùng câu đằng. Họ sẽ cho bạn lời khuyên đúng nhất dựa trên tình trạng sức khỏe của bạn.

Câu hỏi thường gặp

Dùng câu đằng hàng ngày có an toàn không?

Việc sử dụng câu đằng hàng ngày cần tuân thủ đúng liều lượng được thầy thuốc hoặc chuyên gia y tế chỉ định. Tự ý dùng lâu dài có thể không an toàn, đặc biệt nếu bạn có bệnh nền hoặc đang dùng thuốc khác.

Tác dụng phụ thường gặp nhất của câu đằng là gì?

Một số người có thể gặp tác dụng phụ nhẹ như chóng mặt, buồn nôn, hoặc rối loạn tiêu hóa khi mới sử dụng. Các triệu chứng này thường sẽ tự hết khi cơ thể bạn đã quen dần với thảo dược.

Phụ nữ mang thai có dùng câu đằng được không?

Phụ nữ có thai hoặc đang cho con bú tuyệt đối không nên tự ý sử dụng câu đằng. Bạn cần tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa để đảm bảo an toàn tuyệt đối cho cả mẹ và bé.

Câu đằng có gây hại cho gan hoặc thận không?

Hiện chưa có nhiều bằng chứng cho thấy câu đằng gây hại cho gan, thận nếu dùng đúng liều lượng. Tuy nhiên, nếu bạn có tiền sử bệnh gan hoặc thận, hãy hỏi ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng.

Tôi có thể uống câu đằng cùng với thuốc tây không?

Không nên. Câu đằng có thể tương tác với thuốc điều trị huyết áp, thuốc chống đông máu và một số loại thuốc khác. Hãy thông báo cho bác sĩ về tất cả các loại thuốc bạn đang dùng để tránh tương tác nguy hiểm.

Trẻ em có nên sử dụng câu đằng không?

Việc sử dụng câu đằng cho trẻ em cần được sự tư vấn và giám sát chặt chẽ từ bác sĩ y học cổ truyền. Bạn không nên tự ý cho trẻ dùng để tránh các rủi ro không đáng có.

Nguồn Tham Khảo

• Trung Dược Đại Từ Điển, 3497 钩藤, bộ 2 tập, trang 2333, ngày truy cập 28/06/2025
• CRC world Dictionary of medicinal and poisonous plants, Uncaria rhynchophylla, trang 3839, ngày truy cập 28/6/2025
• https://irdop.org/tac-dung-cua-rhynchophylline-va-isorhynchophyline-trong-cay-cau-dang-uncaria-rhynchophylla-voi-he-than-kinh-va-tim-mach/
• PUBMED https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31272356/
• a review on alkaliid isolated from Uncaria rhynchophylla ndagijimana2013, https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0367326X13000324
• Đánh giá tác dụng điều trị bệnh Parkinson của các hợp chất trong cây Câu Đằng (Uncaria Rhynchophylla) bằng phương pháp docking phân tử, tạp chí y học cổ truyền việt nam https://vjmap.vn/index.php/vjmap/article/view/50
• Tác dụng giảm lo âu của chiết xuất nước của Uncaria rhynchophyllaj ung2006 https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0378874106002728
• Uncaria_rhynchophylla_Antiaggregation_Alzheimer.pdf fujiwara2006